مطالعات سکولار و مزاحمت های فلسفه  مسیحی

14.04.2008

لاله امبلی

Augustinus , Avrelius 354 – 430

مطالعات سکولار و مزاحمت های فلسفه  مسیحی .

فیلسوف مسیحی میان مانی و افلاتون .

   کسیکه امروزه بخواهد تاریخ فلسفه غرب رامطالعه کند،متوجه خواهدشد که از 2500 سال تاریخ سیراندیشه این فلسفه،حدود 1000 سال آن درقرون وسطا دررابطه بافلسفه مسیحی بوده است، مثلا تئوری  "دولت الاهی" را نخستین بار درقرن چهارم بعدازمیلاد، آگوستین ؛ مشهور ترین روحانی و فیلسوف نوافلاتونی ، که درزمان امپراتوری روم درالجزایربدنیا آمده و درآنجا درگذشته بود،مطرح کرده است. اودرشهر رومی کارتاژ الجزایر که آنزمان مستعمره روم بود، به تحصیل رشته سخنوری پرداخته بود. کتاب 22 جلدی "دولت الاهی" او،آنزمان پایه نظری امپراتوری مذهبی کلیسا درسدههای میانه شد.

  آگوستین درجوانی 9 سال هوادار فرقه یا جنبش مانوی بود. این گروه همچون زردشت ، جهان دوئالیستی را نتیجه مبارزه دائم میان : نیکی و بدی- خدا و ابلیس – نور و تاریکی – وغیره میدانست. مانی (215 – 276 میلادی) باترکیب عقاید ایرانی،هندی و مسیحی، به رد یهودیت پرداخت. غیرازمانی، ازجمله معلمان آگوستین درجوانی ، سیسرو ، فلوطین و افلاتون بودند. آگوستین سرانجام بعدازسرخورده گی ازمانی گرایی؛ به سبب تناقض گویی هایش، سراغ فلوطین رفت و در 30 سالگی به مسیحیت گرائید. دین مانی گرایی که ریشه در فلسفه ایده آلیستی شرقی و "گنوستیک " داشت، ازطرف مسیحیت بی رحمانه مورد حمله و انتقاد قرار گرفت .

  در دولت الاهی ایده آل و موردنظر آگوستین، خلاف دولت مورد علاقه افلاتون، نه فیلسوفان بلکه روحانیون و برگزیدگان کلیسایی باید به حک.مت برسند. اوباترکیب موضوعات شبه فلسفی و عقاید مسیحی،پدر علم الاهیات نام گرفته است. باآثاربیشمار آگوستین،تاریخ سیراندیشه مسیحی درقرون وسطا آغاز شد. آگوستین تحت نظرات فلسفه نوافلاتونی،یکی ازمهمترین نمایندگان فلسفه مسیحی گردید . زندگی فکری اومیان فلسفه لاتین باستان و آغاز مسیحیت قراردارد. اودرسرپیچ گذر ازدوره باستان یونان به قرون وسطا است وشاهد انحلال جهان باستان شد. فلسفه او ولی سیستماتیک نیست. وی میگفت که سعادت راباید درفلسفه الهی جست و نه درامیدهای زمینی. او درجوانی بعدازپشت سرگذاشتن نظرات شکاکانه سیسرو و ایده آلیسم شرقی مانویان،سراغ فلسفه نوافلاتونی رفت. آگوستین نخستین فیلسوفی است که از وی یک کتاب اتوبیوگرافی مستند وجوددارد. وی همچون سقراط و بودا توجه فلسفه غرب را برای نخستین بار به موضوعات : درونی،روانی،روحی، و ضمیرناخودآگاه انسان ،جلب نمود.

  پاره ای ازنظرات آگوستین را میتوان بعدها؛ درعصر نو ،نزد دکارت مشاهده نمود. اوحتا پیش از دکارت گفته بود :"چون من فکرمیکنم،پس هستم". آگوستین مطالعه و شناخت کاملی ازادبیات کلاسیک یونان داشت . اورا میتوان محصول ناآرامی های اجتماعی ومبارزات عقیدتی و درونی انسان در دوره حکومت امپراتوری روم دانست. وی درآغاز همچون سیسرو شکاکانه میگفت :"میدانم که چیزی نمیدانم"، چون فقط در درون انسان حقیقت، خانه دارد. برای آگوستین بجای مقولات هلنیستی ازجمله : فیزیک ، متافیزیک ، واخلاق،- موضوعات : خدا،روح، و طبیعت، مطرح شدند .و طبیعت تاجایی برای او جالب بود که دررابطه باانسان روحانی باشد. درنظراوفلسفه واقعی، مسیحیت است که وارث قانونی افلاتون گرایی نیز می باشد. نظرات انتقادی آگوستین بعدها از طریق کالوین و مارتین لوتر وارد جنبش اصلاح خواهی دینی مسیحی شدند.اوحتا تاامروز تعثیر مهمی روی فلسفه الاهیات مسیحی دارد. آگوستین نه تنها درزمان خود بلکه در دوره های : سدههای میانه،رنسانس، و مدرن، از پرخواننده ترین فیلسوفان و روحانیون مسیحی بوده .آگوستین گرایی تا قرن 12 درغرب بسیار رواج داشت.درقرن بیست غیراز فنومنولوگی هوسرل، اگزیستنسیالیست ها نیزبه افکار درونگرایانه او متکی شدند. درزمان آگوستین مانند دوره باستان، بحث "آزادی اراده انسان" بسیار مطرح بود، گرچه دیگر خلاف دوره باستان به تکرار سیرتاریخ باورنداشتند.

  آگوستین بعداز خوش گذرانیهای دوران جوانی به انتقاد از خود، و محکومیت لذتهای جسمی و جنسی پرداخت. اومیگفت که درفلسفه،" خودم مورد سئوال قرارگرفته ام" و می پرسد : " دربیرون چه کار میکنید؟ بخود برگردید، چون حقیقت در درون شما وجوددارد". او مدعی بود که در جوانی، روزی از طریق صدای کودکی، به او وحی گردید و دررابطه با کتاب انجیل گفته شده که : " یگیر و بخوان !". وی میگفت که انسان در وضعیت مرگ حاضرومدام، قراردارد چون اوباگذر زمان، شتابان بسوی مرگ درحال دویدن است . امروزه گروهی از مورخین اندیشه مدعی هستند که چون کلیسا، احساس و عقیده را ماورای عقل قرار میداد، پس آن عکس العملی است رمانتیک درمقابل عقلگرایی کلاسیک دوره یونان باستان .

  درنظر آگوستین،خدا به انسان آزادی اراده راتقدیم کرده است تااو به خدا اعتقاد داشته یا نداشته باشد و بدلیل امکان آزادی اراده ، نمیتوان خدارا مسدول خطاهای انسان و اعمال زشت دانست. و گناهان انسان راباید معلول امکان آزادی اراده اوحساب کرد. درنظر آگوستین، حضرت آدم نخستین انسانی است که بیگناه آفریده شد ولی اوبا خطاهایی که در زندگی نمود، نسل انسان را بطور ارثی برای ابد گناهکارنمود و مرگ ،پاداش گناه ازلی انسان و اولاد آدم است که فریب شیطان راخورد، به این دلیل درمسیحیت کودکان راغسل تعمید میدهند تاآنان از نخستین گناه ارثی خود پاک شوند. درنظر آگوستین کلیسا باید مانند مادر دلسوزی باشد که نسبت به فرزندانش سختگیر است و گاهی برای بهبود، به آنان  داروی تلخی را می خوراند. مورخین، اینگونه نظرات آگوستین را دلیل سوء استفاده سازمان تفتیش عقاید و انگیزاسیون کلیسا و تئوریسن دیگر آن، توماس آکوین در قرون وسطا میدانند که قرنها انسانها را به جرم گمراهی و ارتداد از مسیحیت، به سیخ کشاندند.

  در نظریه مذهبی آگوستین، دولت کلیسایی الاهی بردولت زمینی و این جهانی تقدم دارد . منقدین چپ اشاره میکنند که درزمان او غابا دولتهای فئودالی حاکم بوده اند. آگوستین مینویسد که دولت الاهی باید ازمیان برگزیدگان و مقدسین انتخاب شود، درحالیکه دولت زمینی ازمیان انسانها سودجو،خودخواه و شیطاان تشکیل میگردد. او مبارزه میان دولت جهانی و دولت خدایی را معنی تاریخ جهان دانست. درنظراو دو گونه دولت براثر دونوع عشق و منافع بوجود می آید: دولت زمینی بدلیل خودپرستی- و دولت آسمانی به سبب خدادوستی. در نظر او عملی کردن دولت الهی و نجات انسان از طریق دین، هدف خالق و پایان تاریخ است . بااینوجود او کلیسای کاتولیک را سنبل دولت الهی روی زمین میدانست. یکی از اصول تبلیغاتی او این بود که میگفت خارج از کلیسا هیچ راه نجاتی وجود نخواهد داشت .

  برای آگوستین، عقیده بر عقل تقدم داشت، چون بالاترین مرحله شناخت،شناخت خدا است. وی میگفت که برای شناخت ،انسان باید دارای ایمانی باشد چون ایمان درخدمت شناخت- و شناخت درخدمت ایمان است و فلسفه تا آنجایی مفیداست که باکمک آن بتوان به عقیده عمق بیشتری داد و شناخت حقیقی نه باکمک نتایج عقلی بلکه با یاری ایمان قلبی ممکن است. او مدعی بود که فقط میخواهد خدا و روح را بشناسد و نه چیز دیگری را، چون درنزد خدا نه گذشته و نه آینده بلکه فقط  یک زمان حال ابدی قراردارد. خدا حتا زمان را بعدازآفریدن جهان،خلق نمود،اودر همه جا است و ازطریق عیسی مسیح بصورت انسان درآمده است. و راه بسوی خداازطریق روح شخصی انسان میگذرد. یاسپرز با تکیه بر این نظر آگوستین مینویسد که خدا را باید از مجموعه : عیسی،کلیسا و کلام انجیل یافت. آگوستین درپایان عمر در کتاب (تغییرنظرها) به انتقاد از عقاید پیشین خودپردخت و خیلی ازآنان را پس گرفت. یاسپرز دراین رابطه گفته بود که هیچ چیز ساده تر از آن نیست که نزد آگوستین، تناقض گویی هایی را یافت. آگوستین از مسیحیتی دفاع نمود که بعدها متهم به ضعیف نمودن امپراتوری روم و زوال آن گردید.

  آثار بیشمار آگوستین شامل : 113 کتاب ، 218 نامه ، و حدود 1000 دعا،عبادت ، و روضه هستند ؛ از آنجمله : اعترافات، دولت خدایی ، تفسیری برانجیل،تفکروالفبا ، بحث هایی باخود، طبیعت و ترحم ، زندگی سعادت آمیز،دین حقیقی، آزادی اراده، سه مقدس،و تجدید نظرها.

کتاب (علیه دانشگاهیان ) او شکایتی است علیه شکاکان ، و کتاب (نظم) او تصفیه حسابی است با فرقه مانوی. کتاب اتوبیوگرافیک (اعترافات) او در باره ترس های حاکم آندوره است . این کتاب مذهبی نخستین اثر ژانر اتوبیوگرافی نویسی مستند نیز است و آنرا حتا امروزه شجاعترین کتاب اتوبیوگرافیک یک روحانی و فیلسوف مسیحی درمغرب بشمار می آورند.

مطالب در ارتباط:

ــ یادی هم از مردان و فیلسوفان مخالف ازدواج ( روسیا روشن )

ــ روضه خوانی اخلاقی با گیتار ادبی ( سارا ارمنی )

ــ ادبیات و انقلابی سکولار، همکاری ، انتقاد ، سرکشی ( آتوسا سلطان زاده )

ــ گفتگو با آیدین آغداشلو در باره فروغ فرخزاد ( رها یگانه )

ــ کودک یاغی ادبیات اتریش ( علی امینی )

ــ صلح طلب دانمارکی ( الهام رفیع زاده )

ــ داروین اسکاتلندی، جویس ایرلندی ( آذر سلطانی )

ــ دوران کودکی ام بدون ادبیات کودکان! ( آرام بختیاری )

ــ ویکتور هوگو ،و جدا ناپذیری ادبیات از سیاست ( روسیا روشن )

ــ غرب به یاد دوره رمانتیک افتاده است ( سارا ارمنی )

ــ معرفی نامزدان هفتمین دوره‌ی جایزه‌ی گلشیری ( مهیندخت قهاری )

ــ صلح جوی سوییسی، چارلز آلبرت گوبات ( الهام رفیع زاده )

ــ ۳۰ سال انتظار برای چاپ کتابی از فریدون آدمیت ( الیاس احمدی )

ــ خاطرات عاشقانه‌ی یک گدا ( نوشین شاهرخی )

ــ داستایوسکی ، و زوال شخصیت انسان دراسارت ( علی سلطانی )

ــ سقوط فرهنگ، نشانه زوال حكومت بود؟ ( آتوسا سلطان زاده )

 سایت ایران قلم از انتشار مطالب و مقالاتی که در آن کلمات توهین آمیز استفاده شده، معذور است

مسئولیت مطالب درج شده بر عهده نویسندگان آن می باشد