مشاهیرادبی فراموش شده وجایزه نوبل

26.05.2008

علی شاه سلطانه

 

Paul Heyse 1803 – 1914

Theodor Mommsen 1817- 1903

هرسالی یک نوول،یک درام، یک فرزند!

 مشاهیرادبی فراموش شده وجایزه نوبل

هایزه ، نویسنده آلمانی،استاد و تئوریسین نوول نویسی، برنده جایزه نوبل برای ادبیات درسال 1910 بود. کمیته نوبل دلیل اعطای آنرا : هنرمندی درخلق آثاری در زمینه های درام، نوول، شعر و رمان " اعلان نمود . اما منتقدین هایزه آنزمان اعطای جایزه فوق به اورا حمایت ازمخالفت باادبیات مدرن آلمان دانستند. فونتان؛منقد ادبی آلمان در قرن 19 به طنز پیرامون پرکاری واستعداد هایزه نوشت : " هردو سالی یک فرزند،هرسالی یک درام وهر 6 ماهی یک نوول ". پاول هایزه خالق ادبیات مستقلی بود که نه منقدین مسیحی ونه منقدین ناتورالیستی آنزمان میتوانستند باآن موافق باشند،چون هایزه نویسنده محبوب محافل فرهنگ بورژوازی ومورد تمسخر محافل ناتورالیستی بود. توماس مان نیزنوشت که اونماینده بورژوازی درادبیات وهنربود ومنقدین سنتی وارتجاعی اورانویسنده ای غیراخلاقی معرفی نمودند.هایزه ومحافل بورژوایی آنزمان آموزگاران خودرادرادبیات کلاسیک جستجو می نمودند.

هایزه نه تنها درزمینه های درام،نوول،شعر ورمان مستعد بود بلکه درتمام فرم های ادبی،استادی توانا بود. اوگرچه آنزمان یکی ازمعروف ترین و موفق ترین نویسندگان زمان خود بود،امروزه فقط تئوری های نوول نویسی اوبیادتاریخ ادبیات مانده وگرچه وی علاقه خاصی به نمایشنامه نویسی داشت،شاهکار هایش ولی در نوول نویسی بوده اند. اوغیراز رمان،خالق نوول های مهم تاریخی-ادبی بود.کتاب "تئوری حمله شاهینی" اودرباره سبک نوول نویسی ،امروزه نیزمورد توجه محافل ادبی و تئوریک است .

هایزه درادبیات، هنرمند فرم است چون اوخواهان فرم هنری شاعرانه وزیباشناسانه است.اوبجای علاقه به ابعاد سیاسی،اجتماعی وتاریخی قهرمانان آثارش،شیفته شوروشوق آنان میشود وبجای موضوعات تاریخی-سیاسی به طرح مسائل سرنوشتی،روانی،اخلاقی وشخصی قهرمانان داستان می پردازد.اودر انقلاب 1848 آلمان علاقه زیادی به مبارزات آزادیخواهانه داشت.دررمانهای اوخواننده متوجه نظرات آته ایستی وی میشود.اوازموضع لیبرال-آته ایستی به یک استتیک جهان ظاهر درآثارش می پردازد.او درمبارزات فکری دهه 40 قرن 19،دردورانی پرتضاد هنوزتحت تعثیر رمانتیک حاکم بود.وی شخصا نویسنده ای مستعد وبافرهنگ وزیرتعثیر ادبیات کلاسیک خلقهای دیگربود.آثارزیباشناسانه اوبه تقلیداز گوته نه تنها درخدمت جامعه بلکه موردحمایت اریستوکراتی جامعه ودربارقرارگرفتند.اوآنزمان بااغلب ادیبان مشهورزمان خود ازجمله با تورگنیف درمکاتبه بود.باشروع جنگ جهانی اول،دوره بورژوازی آلمان که هایزه موفقیت اش را مدیون آن بود،نیزبه پایان رسید.

ماکسیمیلیان دوم،پادشاه استان بایرن آلمان درآنزمان میخواست که شهرمونیخ رادرمقابل دوشهر وین وبرلین، مرکزادبی-فرهنگی کشورش قراردهد،به این دلیل ازهایزه دعوت نمودتا نه تنها مشاور ادبی او بلکه به تشکیل محافل وانجمن های ادبی-هنری بپردازد. محفل های ادبی "تونلی روی رودخانه"، "سوسمار" و محفل" شاعران ونویسندگان مونیخ" ازجمله فعالیت های هایزه درآن شهربودند. بااین وجود او نسبت به دربار شاه،نویسنده ای غیرانتقادی نبودوگرچه به او حقوق ماهانه چربی میدادند،اوهیچگاه نویسنده ای درباری نگردید.محافل بورژوایی آنزمان درهایزه "مردآینده" فرهنگ را میدیدند.هایزه گرچه روشنفکری لیبرال ،ولی انسانی غیرسیاسی بود.اودرسال 1868 به نفع نویسندگان محروم ازمزایای ااضافه حقوق خودجلوگیری نمود.هایزه حتا نخستین بار خواهان تشکیل یک نوع سندیکای نویسندگان وانجمن ژورنالیستها ونویسندگان، درآلمان شد.

اودردانشگاه به تحصیل تاریخ هنر،زبانهای رومی وادبیات باستان پرداخته بود.پدروی نیز محقق زبان واستاد دانشگاه دررشته لغت شناسی وزبانهای باستان بود.استعداد زبانی هایزه رامیتوان درترجمه آثارایتالیایی و اسپانیایی اودید.اوآنزمان به معرفی ادبیات ایتالیایی به آلمانیهاپرداخت. فونتان؛منتقدمشهور ،به استعداد عجیب زبانی هایزه اشاره نموده است.

غیرازموضوعات روانشناسانه،قهرمانان نوول های او اریستوکراتهایی هستند که دنبال عشق ولذت هستند.اوبجای موضوعات تاریخی وسیاسی ازموضوعات شخصی،روانی،اخلاقی،سرنوشتی وعشقی قهرمانانش میگوید. هایزه میگفت که اومخالف طرح زشتی ها درادبیات است و نمی خواهد درد و رنج انسانی رادرهنر مطرح نماید. برای او ومحافل بورژوازی،طرح  صداقت درفرم و علاقه به سبک عالی درادبیات مهم بود.اوغیراز شعرهنرمندانه،خالق تراژدیک و درام های تاریخی نیزبود. موضوع غالب نوول های او دوره ویلهلمی تاریخ آلمان است. اومدعی بود که نویسنده بایدعلاقه خاصی به قهرمانان ادبی آثارش داشته باشد.درآثاراو خواننده شاهد زنانی زیبا و مردانی ضعیف النفس! میشود.اوامروزه درحاشیه تاریخ ادبیات غرب قرارگرفته است یعنی تعثیرومشهوریت اوفقط محدود به زمانش بود ونه امروز.

مجموعه آثار 42 جلدی اوشامل 150 نوول،8رمان،و 60 نمایشنامه وترجمه اشعاری اززبانهای ایتالیایی و اسپانیایی است. ازجمله آثاراو: دربهشت، عبوراز سختی ها، اسطورهها ورازها، تئوری نوول نویسی، بچه های جهان، لا آرابیاتا، پایان دون ژوان، آندریا دلفین، اعترافات وخاطرات دوره جوانی،گنجینه نوولهای خارجی، گنجینه نوولهای آلمانی، ترانه های اسپانیایی، ترانه های ایتالیایی ، و نوول های اخلاقی، هستند.

 تئودور مومزن ، مورخ آلمانی،درسن 84 سالگی برنده جایزه نوبل ادبیات!درسال 1902 شد. وی تنها مورخی است که جایزه نوبل راازآن خودنمود.اثرمعروف او:تاریخ رم می باشد. این اثر جای خاصی درادبیات جهانی دررشته تاریخ دارد.اودراین کتاب به بهانه تاریخ روم به موضوعات سیاسی واجتماعی زمان خود پرداخت.کتاب چندجلدی تاریخ رم او شامل بخش های: ادبیات،هنر،جغرافی، فرهنگ سیاسی،قوانین کشاورزی،مدیریت،دولت داری و غیره است.

مومزن بدلیل شرکت درانقلاب ماه مارس آلمان ازشغل استادی دانشگاه محروم شده بود.اوبعدها چهره ای اسطوره ای وبیادماندنی زمان خودشد. مومزن میگفت که تحقیق تاریخی بدون سواد فلسفی غیرممکن است.تاریخ نویسی او زیرتعثیر افکار واندیشه انقلاب 1848 آلمان بود.آثار اوغیرازسبک روشن علمی دارای ارزش گذاری سیاسی مسئولانه نیزهستند. اومدعی بودکه درتاریخ نویسی ازروش فلسفی استفاده میکرد. مومزن نه تنها دارای زبانی زنده و امروزی است بلکه باکمک واژههای امروزی به مدرن نمودن موضوعات پرداخت.آثاراوآنزمان با تیراژی بالا به غالب زبانهای خارجی ترجمه شدند.

تاریخ نویسی او آموزش سیاسی درخدمت تبلیغات ناسیونال-لیبرالی وی و تمایلات وارزشهای سیاسی- اخلاقی برایش مهمتراز ارزشهای علمی بودند. ایده آل عالی او درکنار حقوق انسانی فرد،حفظ و وحدت ملی درتاریخ نویسی است.اوبدلیل اختلاف مرامی با بیسمارک به تحقیروتوهین به وی پرداخت.چون مومزن درآثارش به جنبه های مثبت سزار روم پرداخت،مخالفین مومزن اورایک امپراتوردرزمینه تاریخ نویسی علمی و یک نظامی قلم بدست نامیدند.مومزن مدتی نماینده مجلس پارلمان دولت پروس ونماینده رایشتاگ بود.وی درآنجا ازموضع چپ لیبرال به مخالفت با سیاستهای بیسمارک پرداخت.

 مومزن درآثارش وحشتی نداشت که ازمفاهیم وعناوین مدرن زمان خود برای تاریخ رم آنزمان ازجمله  واژههایی مانند : شهردار،کشاورز،حزب،سرمایه دار،کارخانه دار و غیره استفاده کند. ازجمله آثار او: تاریخ رم باستان،قوانین سیاسی رم، و قانون جزای رم هستند.

 تماس

Asolt@web.de