از فرهنگ عشايرى تا ادبيات سوسياليستى

توضیح:

چنگیز آیتماتف روز گذشته در سن 79 سالگی در یکی از بیمارستان های شهر نورنبرگ آلمان به علت بیماری ذات الریه در گذشت. وی معروف‌ ترین نویسنده قرقیزستان و یکی از برجسته ‌ترین چهره‌های فرهنگی اتحاد جماهیر شوروی (سابق) بود که  برخی از داستان و رمان های چنگیز آیتماتف به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.  خانم عاطفه سلطانی  مطلب زیر را که در گذشته در ارتباط با چنگیز آیتماتف نوشته بودند که به  مناسبت مرگ وی مجددا ارسال کرده اند.

 سایت ایران قلم

12.06.2008

عاطفه سلطانى

 

چوپان زاده هاى ادبى در كلخوز و سلخوز!
چنگيز آيتماتف،Aitmatow , Tschingis 1928

او يكى از نخستين نويسندگان دوره آزادى‌هاى گلاسنوست زمان گورباچف بود كه به مسايل جديدى مانند: اعتياد، رشد دين، محيط زيست، شكارغيرقانونى و غيره می‌پردازد. داستان و رمان‌هاى او ميان افسانه و واقع‌گرايى در نوسان هستند. داستايوسكى، بولگاكف و همينگوى را ميتوان از جمله آموزگاران ادبى او به‌شمارآورد. او غير از زبان قيرقيزى، غالب آثارش را به‌زبان روسى نوشت تا شايد با كمك ترجمه آنان، وارد ادبيات جهانى شود

چنگيز آيتماتف، نويسنده سوسياليستى، متولد شكر در قرقيزستان، و خالق نوول عاشقانه مشهور جميله، تا چند روز ديگر ۷۶ ساله ميشود. پدر او كه كارمندى جزء بود در پاكسازى هاى توطئه‌آميز استالينيستى، به اتهام حمايت از رويزيونيست‌ها، در سال ١۹٣۷ به‌قتل رسيد- و چنگيز نزد پدربزگش در دامن كوه و صحرا، ميان چادر و چراگاه رشد نمود. به اين سبب قرقيزستان درآثار ادبى او جاى خاصى دارد. غير از آن، داستان‌هايش، تصفيه حسابى حسابگرانه با گذشته استالينيستى شوروى نيز است. آيتماتف بعدها در دانشگاه به تحصيل مهندسى كشاورزى و حيات وحش پرداخت و با كشف استعداد قلم‌زنى اش، اجازه يافت تا در دانشگاه نويسندگى مسكو نيز به تحصيل بپردازد.
او يكى از نخستين نويسندگان دوره آزادى‌هاى گلاسنوست زمان گورباچف بود كه به مسايل جديدى مانند: اعتياد، رشد دين، محيط زيست، شكارغيرقانونى و غيره می‌پردازد. داستان و رمان‌هاى او ميان افسانه و واقع‌گرايى در نوسان هستند. داستايوسكى، بولگاكف و همينگوى را ميتوان از جمله آموزگاران ادبى او به‌شمارآورد. او غير از زبان قيرقيزى، غالب آثارش را به‌زبان روسى نوشت تا شايد با كمك ترجمه آنان، وارد ادبيات جهانى شود. اودر زمان گورباچف، سفير شوروى در لوكزامبورگ و از سال ١۹۹۵ به بعد سفير جمهورى قرقيزيستان در بروكسل شد. از جمله جوايز دريافتى آيتماتف: جايزه لنين درسال ١۹۶٣، جايزه دولتى شوروى درسال ١۹٨٣، و جايزه ادبى كشور اتريش در سال ١۹۹۴ ميباشند.
آيتماتف خالق آثارى مانند: وداع با گلزرى، نخستين معلم، نوول جميله، مرد جوان و دريا، نمايشنامه صعود به قله فوجى ياما، كشتى بخارى سفيد، ابر سفيد چنگيزخان، يك روز طويل‌تر از زندگى، ميدان اعدام، و اتوبيوگرافى دوران كودكى در قيرقيزستان، هستند.
اودرآثارش به برخورد ميان فرهنگ آسيايى و فرهنگ اروپايى – يا فرهنگ عشايرى و فرهنگ صنعتى مدرن سوسياليستى می‌پردازد، و در پايان با كمك ماركسيسم، وحدتى ديالكتيكى بين آنان را، ممكن معرفى مى‌نمايد. احساسات، افكار، زندگى، آداب، رسوم، عناصر فولكلوريك، حساسيت زبانى، روانشناسى مردمى، سرنوشت، عقايد و فرهنگ آسيايى. مناظر زيباى وطن، اسطوره، افسانه، زورگويى و خودسرى‌هاى بوروكراتيك استالينستى، نيز در آثار او جاى مهمى دارند.
اوموضوعات و مشكلات عملى نمودن سوسياليسم در جمهورى‌هاى آسيايى شوروى سابق را نيز درآثارش به نقد مى‌كشاند و به معرفى اسطوره و افسانه‌هايى مى‌پردازد كه همچون نيرويى مذهبى يا سياسى، براى ايدئولوژى ماركسيسم ايجاد دردسر مى‌نمايند. در نوول مشهور او، جميله، دختر قرقيز جوانى است كه عليه اخلاق و فرهنگ سنتى به مبارزه مى‌پردازد. و در داستان گلزرى، بر اساس خوش‌بينى رئاليسم سوسياليستى، خواننده بايد با “آخر خوش شاهنامه“ روبرو شود. اين داستان او را شبيه نوول “پيرمرد و دريا“ى همينگوى به‌حساب مى‌آورند.

asolt@web.de