دانته  کیست ؟- درسهای ادبی غرب

13.11.2008

آتوسا سلطان زاده

Dante Alighieri 1265 – 1321

also@web.de 

  دانته،شاعرایتالیایی،بعدازفراروتبعیددرسال 1302 اززادگاهش،غیابا ازطرف کلیسای کاتولیک به اعدام محکوم شد.اوپیش ازآن پیرامون سرنوشت محکوم شدگان گفته بود:"چنانچه بدرون جهنم منتقل شوی،امیدهایت رافراموش کن وآنان رابیرون ازدربگذار!".دانته،شاعرملی ایتالیاویکی ازبزرگترین کلاسیکهای ادبیات اروپایی است.ازنظرزمانی، درتاریخ ادبیات غرب او بعدازهومروپیش ازسروانتس قراردارد. اووآثارش درپایان دوره قرون وسطا ورواج مکتب اسکولاستیک(مدرسین)-ودرآغازدوره رنسانس ومکتب هومانیسم قراردارند.بالاترین عنوانی که بعدهابه اودادند :"پدرادبیات ایتالیایی " بود. زبان توسکانی اشعاراوبعدهاپایه ای برای زبان وادبیات درایتالیاشد.اوغالب سالهای خودرادرتبعیدو مهاجرت گذراند،چون درمبارزات پاپ وقیصر،جانبدارقیصرومخالف کلیسا ی کاتولیک موضع گرفته بود.اومیگفت که دین وکلیسابایدازحاکمیت وقدرت سیاسی این جهانی صرفنظرکنند،به این دلیل بعدازبه قدرت رسیدن طرفداران پاپ درفلورانس،شهرزادگاهش،آنجاراترک نمود. دانته کوشیدتادانش زمان خودراواردآثارش نماید.اوبابکارگرفتن زبان عامیانه ومردمی بجای زبان لاتین،که زبان کلیسا واشراف بود،کمک بزرگی به رشد زبان ایتالیایی نمود.دانته مشهورترین کتاب شعرخود یعنی "کمدی الهی" را در دوران تبعید نوشت.این شاهکاراوبزبان توسکانی نوشته شده که گزارشی است ادبی ازروزقیامت مسیحی،مروج دردوره قرون وسطا ومکتب اسکولاستیک آنزمان. این سفرخیالی دانته درباره روز قیامت شامل سه گزارش از: جهنم،عالم برزخ، وبهشت است. کمدی الهی دانته تاکنون تاثیربزرگی روی مجموعه ادبیات جهانی گذاشته است ونه تنها یک شاهکارجهانی بلکه آغازادبیات ملی ایتالیابود.او مجموعه تمام دانش،عقاید وجهانبینی های مرسوم درباره جهان را که آنزمان درمکتب اسکولاستیک وپایان سدههای میانه وجودداشتند،وارداشعارش نموده است.دانته اززبان محکومین به نقل شکنجه های معمول درجهنم نیزمی پردازد.

  چون یکی ازاجداد دانته درجنگهای صلیبی بالشکراسلام، کشته شده بود،خانواده او به مقام نیمه اشرافی رسیده بود،ولی نسلهای بعدی آنان هیچگاه بطورفعال درسیاست شرکت نکردند.دانته خودبین سالهای 1321-1265 زندگی نمود. او12ساله بود که ازطرف خانواده نامزد داده شد ودر20 سالگی ازدواج نمود. وی در دانشگاهای آنزمان سدههای میانه درایتالیا دررشته های: فلسفه،الهیات،زبانهای کهن،و علم سخنوری درس خوانده بود، وازسال 1296 درشهرفلورانس شغلهای اداری به عهده داشت.مبارزه برای استقلال فلورانس اززیرسلطه پاپ وکلیسا،یکی ازاهداف زندگی اوبود،به این دلیل دربخشی از کتاب "کمدی الهی" به تصفیه حساب بافساددولتی درشهرفلورانس می پردازد.اوچون ازاستقلال قیصر درمقابل پاپ حمایت میکرد،درسال 1302 مجبورشدتاشهرفلورانس راترک نماید.وی خطاب به پاپ نوشته بود که حکومت امپراتوری جهانی موردنظراوبایدازدخالت کلیسادرامان باشد. حکومت جهانی سلطنتی موردعلاقه دانته می بایست یک نظم وآزادی مشروطه خواهی رادرجهان عملی نماید.خواسته دیگردانته اجرای تقسیم قوادرحکومت سلطنتی میان پاپ وپادشاه بود. کتابهای دانته بدلیل انتقادهای ضد کلیسایی شان بین سالهای 1881-1328 درتمام اروپا نه تنها ممنوع بودند بلکه ازطریق کلیسا سوزانده می شدند. نخستین بار بطور مخفیانه جنبش اصلاح گرایی دینی مارتین لوتر درسال 1559 کتاب "حاکم" اورادرشهر باسل درسوئیس برای روشنگری منتشرنمود. دانته برای زندگی مشترک مردم ایتالیا باهمدیگر،تاکیدی روی رشد یک زبان عامیانه می نمود. امروزه اشاره میشود که غالب قضاوت های دانته درآثارش دررابطه با سیاست،دین، وافراد،درمحل زادگاهش،جانبدارانه بوده اند.

  زمان نوشتن کتاب کمدی الهی،شاهکاردانته را،میان سالهای 1312-1307 یاحتی گاهی تایکسال پیش از مرگ اودرسال 1321 حدس میزندد. 100 سرود و40000بیت شعراین کتاب درباره سفرهای خیال پردازانه وگزارش اوازسه بخش :جهنم،برزخ،وبهشت درمسیحیت دوره اسکولاستیک است.گرچه ازدانته دست خطی بجانمانده،این کتاب درقرن 14 نخستین بار بصورت کتبی منتشرشد. کمدی الهی را مهمترین شعرحماسی-روایتی قرون وسطی درغرب میدانند.این کتاب تازمان حال یک کانون آموزشی اروپایی بوده است. دانته دراین کتاب بطورادبی به موضوعات : تاریخ،سیاست،الهیات،فلسفه،عرفان، نجوم،فیزیک،مکتب مدرسین، وغیره می پردازد، به این دلیل این کتاب مجموعه ای ازیک دوره تاریخی را به خواننده معرفی میکند.هر یخش جهنم،برزخ، وبهشت دارای 33 سرود است که بامقدمه آمده درهربخش،به 100 میرسند.دانته درنامه ای درسال 1315 به یکی از حامیان مالی ومادی اش، کتاب کمدی الهی را کتابی علمی معرفی میکند.این کتاب قرنهابعد یعنی درقرن 18 برای نخستین بار به زبانهای دیگرغربی ترجمه شد.درآلمان،شلگل آنرا کتابی فلسفی نامید- درحالیکه هگل دردرسهای دانشگاهی اش پیرامون استتیک گفته بود که آن : "هنرمندانه ترین وادیبانه ترین اثری است که جهانبینی ومسائل انسان قرون وسطایی دراروپای مسیحی را نشان میدهد" . درطول چند قرن،بخشهایی ازاین کتاب بطور مستقل،پایه ای برای هنر،ادبیات،موسیقی،وهنرهای تجسمی درغرب شده اند. گرچه این کتاب  تاکنون به تمام زبانهای ادبی جهان ترجمه شده است،ولی بخش هایی ازآن هنوز برای اهل نظر گنگ و پیچیده هستند.

  ازجمله آثاردانته : شعرسرایی بزبان مادری،درباره نیروی زبان مردمی، کمدی الهی ، پیرامون سلطنت، حاکم، مقالات علمی،غذای مهمانی، وغیره هستند. اوخالق اشعاری عاشقانه ومقالاتی درباره زبان،فلسفه،علوم طبیعی،و دولت نیز است.اشعار عشقی او درباره معشوقه اش،بئاتریس میباشند که در سنین جوانی درگذشت. کتاب "غذای مهمانی" دانته،کتابی فلسفی است که باکمک شعرتصویری به طرح مسایل می پردازد. بعضی ازآثاراو مانند کتاب "شعرسرایی بزبان مادری"برای تحصیل کردهها وبزبان لاتین نوشته شده اند ونه بزبان عامیانه ایتالیایی امروزی. زبان مردمی وعامیانه دانته،ورای زبان لهجه ای قراردارد.دانته درکتاب "پیرامون سلطنت" نظرات سیاسی خودرابیان کرده است.

  او پیرامون کتاب شعر شاهکارش اشاره میکند که چنانچه شعری بزبان عامیانه ومردمی باشد، آن را کمدی می نامند- و کمدی خلاف تراژدی بادل آزردگی وناتونی آغازمیکند وبانیکی وطنز پایان می یابد. دانته دراین کتاب از واژههای زبان اقشاری مانند: مقدسین،شیاطین،پیشه وران،کشاورزان، روحانیون،و شاعران استفاده میکند.اوکوشیدتاقبول زبان ایتالیایی رابجای زبان لاتین میان مردم وتحصیل کردهها تفهیم کند. اشعارغالبا تصویری اومحتوایی فلسفی واخلاقی دارند که به طرح پرسش های سیاسی می پردازند. او میکوشد تاسبک ادبی افلاتون و گایدو رادرآثارش دنبال کند.دانته زبانهای اروپایی زمان خودرا به 4 گروه یونانی،اسلاو،ژرمن، و رومی تقسیم میکرد.

  درسفرخیالپردازانه دانته در رور قیامت،ورژیل،شاعرباستان،راهنمای اوست.درکمدی الهی،ورژیل نماینده عقلگرایی دربخشهای جهنم وبرزخ است. دربخش بهشت آن کتاب،بئاتریس،معشوقه فوت شده دانته،راهنمای اومیشود. ورژیل میکوشد تا توجهات وادعاهای دانته را دراین کتاب بطور عقلگرایانه اثبات کند.درآغازسفرخیالی دانته،اودرجنگل گناهان ومیان جانوران وحشت انگیز سرگردان است،ولی درآن لحظات سخت،ورژیل بعنوان راهنمای اوظاهر میشود،ودرجلو در بهشت،بئاتریس بصورت سنبل وحی الهی،راهنمایی دانته را بعهده میگیرد. درجاهای دیگر،عارفی بنام برنهارد نیز گاهی برای کمک به دانته ظاهرمیگردد،ولی قهرمان اصلی این کتاب شعر،خوددانته است.دانته درآندنیا و روز قیامت با مشاهیرتاریخی و شخصیت های اسطوره ای آشنا و غریبه، آشنا میگردد. چون ارواحی ازمردگان با آب و تاب از سرنوشت ورنجهای زندگی خود،برای دانته تعریف میکنند،این کتاب شعر مذهبی،جنبه های انسانی قوی بخود میگیرد.دانته میکوشد تاطبق عقایدمذهبی سدههای میانه به توصیف پرواز روح ازگناه تامرحله نجات دراشعارش بپردازد.همچون کتاب "زندگی جدید"  دانته،عشق او به بئاتریس در دوران جوانی،موجب روانی و پاکیزه گی تمام اشعارش شده است. درسفرآندنیایی دانته،بئاتریس موفق میشود تا او راازتمام دست اندازهای موجوددربهشت،سالم عبوردهد تااوبه یک جهانبینی الاهی و شناخت عشق برسد. دانته درآنجا مصاحبه هایی نیزبا ارواح مشاهیرجهان ازجمله افرادتاریخی و هم ولایتی هایش از گذشته های دور و نزدیک انجام میدهد. اودرکمدی الهی به صدها نام از فرهنگ غربی و مسیحیت اشاره میکند،وازطریق آنان،نظرات خودرا مطرح می نماید. طبق نظر کارشناسان،کتاب کمدی الهی از نظر ساختاری شدیدا سیستماتیک نوشته شده و طبق سنبلهای ادبی و اعتقاد به بعضی ازاعدادمقدس درسدههای میانه،فصل بندی گردیده است .