ماندلا تمامی عمر خود را صرف مبارزه برای کسب حقوق برابر برای سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی کرد. او پسر گادلا هنری مپهاکانیسوا، از اعضای شورای سلطنتی مردم تمبو بود.

ماندلا به عنوان پسر یکی از چهره‌های متشخص آن زمان، نخستین عضو خانواده‌ی خود بود که به مدرسه پا گذاشت.

او تحصیلات عالی خود را در دانشگاه فورت هیر (Fort Hare)، واقع در شرق آفریقای جنوبی گذراند. دانشگاه فورت هیر که در آن زمان تنها ۱۵۰ دانشجو داشت، فانوس تمامی علم و ادب جنوب، مرکز و شرق آفریقا محسوب می‌شد. در همین جا بود که ماندلا با اولیور تامبو (0liver Tambo) دوست و همکار دیرپای خود که بعدها به ریاست کنگره‌ی ملی آفریقا رسید آشنا شد.

ماندلا که در رشته‌ی حقوق تحصیل کرده بود بعد از اتمام تحصیلات خود به عنوان وکیلی جوان علیه تبعیض‌های نژادی مبارزه کرد و پس از ممنوع شدن فعالیت کنگره‌ی ملی آفریقا (ANC) وارد زندگی زیرزمینی و مبارزه‌ای مخفیانه شد.

هنگامی که رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی او را در سال ۱۹۶۲ دستگیر و به توطئه متهم کرد، ماندلا در نطقی مبارزه‌جویانه رژیم آپارتاید را به سخره گرفت و به مبارزه طلبید. شعار او "آماندلا" ("ما پیروز می‌شویم")، بعدها به شعار مبارزات آزادیبخش کنگره‌ی ملی آفریقا بدل شد.

ماندلا در نطق خود گفت: «من انکار نمی‌کنم که عملیات خراب‌کارانه را طراحی کرده‌ام. اما انگیزه‌ی من از طراحی این عملیات بی‌مسئولیتی یا طرفداری از عملیات خشونت‌آمیز نبود. همه‌ی آنچه که من انجام داده‌ام ناشی از قضاوت و تصمیم‌گیری در باره‌ی اوضاعی است که در نتیجه‌ی سال‌ها استبداد، استثمار و سرکوب مردم به دست سفیدپوستان به وجود آمد».

ماندلا در جزیره‌ی روبن (Roben Island) زندانی شد. وی در آنجا مجبور به کار اجباری شد و تنها دو بار در سال حق ملاقات داشت.

ماندلا ۱۸ سال از عمر خود را در زندان روبن آیلند سپری کرد و حتی در زندان نیز به مبارزه‌ی خود ادامه داد. مردم در خارج از زندان از او حمایت می‌کردند. کمپینی در سراسر جهان برای آزادی او به راه افتاد و برخی از کشورها برای اعمال فشار بر رژیم آپارتاید اقدام به تحریم آفریقای جنوبی کردند.

سرانجام در ۱۱ فوریه ۱۹۹۰ همزمان با لغو برخی از قوانین و برداشتن ممنوعیت فعالیت کنگره‌ی ملی آفریقا، نلسون ماندلا آزاد شد.

ماندلا در برابر مردمی که در جلوی درهای زندان انتظار او را می‌کشیدند با روحیه‌ای قوی، مصمم و شکست‌ناپذیر ظاهر شد و نطق تهاجمی خود را ایراد کرد.

گزارشگر تلویزیون گفت: «این نلسون ماندلا است، مردی آزاد که اولین قدم‌هایش را در آفریقای جنوبی جدید برمی‌دارد».

ماندلای ۷۱ ساله که به نظر می‌رسید بر احساسات خود مسلط است پرانرژی ظاهر شد و گفت: «شور و احساسات مردم بی‌نظیر است، من انتظار چنین استقبالی را نداشتم».

در سال ۱۹۹۳ ماندلا همراه با فردریک ویلم د کلرک (Frederik Willem De Klerk)، سیاستمدار اصلاح‌طلب سفید پوست، موفق به دریافت جایز‌‌ه‌ی صلح نوبل شد. ماندلا این جایزه را در اسلو به نمایندگی از سوی تمامی مبارزان ضد آپارتایت دریافت کرد.

یک سال بعد یعنی در آوریل ۱۹۹۴ نخستین انتخابات دمکراتیک آفریقای جنوبی که همه‌ی افراد حق شرکت در آن را داشتند بر پا شد. ماندلا، رهبر کنگره‌ی ملی آفریقا، با کسب حدود ۶۰ درصد از آرا به ریاست جمهوری برگزیده شد. او نخستین رئيس جمهور سیاه‌پوست این کشور بود.

ماندلا می‌دانست که مبارزه برای عدالت و علیه سرکوب یک شبه به پیروزی نخواهد رسید. وی پس از پیروزی خود در انتخابات گفت: «این وظیفه یعنی پیروزی بر تمامی مظاهر نژادپرستی و تغییر نگرش و دیدگاه مردم این سرزمین کاری نیست که یک شبه انجام شود».

ماندلا در سال ۱۹۹۹ که دومین انتخابات دمکراتیک آفریقای جنوبی برگزار شد از ریاست جمهوری و زندگی سیاسی روزمره کنار کشید. اما در صحنه‌ی بین‌المللی هر جا که می‌توانست برای دفاع از حقوق تهیدستان به عنوان نمایند‌ه‌ی قاره‌ی آفریقا و چهره‌ای سمبلیک پا به عرصه می‌گذاشت.

چنان که حتی کهولت سن در ۹۰ سالگی نیز مانع از آن نشد تا او در کنسرتی که به منظور حمایت از بیماران ایدز در سال ۲۰۰۸ در لندن بر پا شد پا به صحنه بگذارد و بگوید: «هر جا که فقر و بیماری حاکم است، آنجا که ایدز وجود دارد و سرکوب مردم، هنوز کلی کار باقی مانده که ما باید انجام دهیم».

از زمان پیروزی کنگره‌ی ملی آفریقا در نخستین انتخابات آزاد آفریقای جنوبی ۱۶ سال گذشته است. از آن زمان تا کنون گام‌های بزرگی در عرصه‌های تأمین مسکن، برق‌رسانی و بهداشت و درمان مردم برداشته شده و شمار سیاه‌پوستانی که به قشر متوسط راه‌یافته‌اند همواره افزایش یافته است.

اما هنوز هم این کشور دارای مشکلات بسیاری است. ۲۵ درصد مردم آفریقای جنوبی، از جمله ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار سیاه‌پوست، بیکار و ۴۸ میلیون از مردم به ایدز مبتلا هستند و هر روز به طور متوسط ۵۰ نفر قربانی قتل و آدم‌کشی ‌می‌شوند.

فریبا والیات