ابعاد مختلف اعدام صدام

فرید مرجایی

29.01.2007

همانطور که عارف اجتماعی، علی طهماسبی متذکر شد، با مرگ یک دیکتاتور، الزاما فرهنگ و مناسبات دیکتاتوری و "دیکته پذيری" از بین نمی رود.  تصاویر پخش شده اعدام صدام برای بسیاری از مردم جهان، بدلیل خصوصیت  پدیده  رسانه و "نمایش"، در یک انزوای تاریخی-مفهومی مشاهده میشود. به همین علت است که بحث هایی که در مورد این تصاویر مطرح شده است کامل و وابسته به قراین نیست. این تصاویرتلویزیونی اعدام صدام ، از تاریخ اخیر عراق، از صدام و داستان و تاریخ قربانیان وی جدا است.  در حقیقت اگر پیش از انتشار صحنه اعدام صدام، تصاویری از شکنجه شدن قربانیان صدام منتشر می شد، بحث هایی که پس از تماشای فیلم صورت می گرفت می توانست متفاوت باشد.  تجربه قدرتمند پدیده رسانه و فیلم که  ماجرا را در شأن تاریخی مناسبی منتشر نمی کند، این امکان را بوجود می آورد که بیننده نتواند دردها و رنج های قربانیان را به تجربه فوری و آنی تصویر مجازات مرتبط کند.  لذا این مساله باعث می شود که به هنگام تماشای این فیلم، ما از بسیاری از قربانیان صدام که نام و چهره آن ها را در آن لحظه مشاهده نمی کنیم، فراموش کرده و از سرنوشت آنها بریده و جدا شویم.

در اروپا، یکی ازدلایل اعتراض نسبت به اعدام صدام بخاطر مخالفت و خشم کلی مردم دنیا از سیاست های آمریکا در این منطقه است. لذا کاملا قابل درک است که خشم دنیا از آمریکا، از نظر روانشناسی به حادثه مجازات صدام، انتقال یابد. ولی ما باید این مساله را نیز درک کنیم که مجازات صدام در درجه اول یک عنصر و فرآیند بومی عراق است. زیرا در عراق عنصری از حقیقت و تجربه، مستقل از طرح های آمریکا و سیاست سلطه در منطقه وجود دارد.  این مساله یاد آور یوگوسلاوی در اوایل دهه 1990 است که برخی از فعالان سیاسی، فقط و فقط بخاطر مخالفت با سیاست های آمریکا، در مقابل عملیات قتل عام توسط صرب ها سکوت کرده و پاکسازی های قومی که در بوسنی صورت می گرفت را کم اهمیت جلوه می دادند. ولی در بوسنی یک حقیقتی بومی مطرح بود و در تمامی این مسائل یک بخش بوسنیایی خارج ازمعادلات و دست کاری های آمریکایی نیز وجود داشت.

در منطقه خاورمیانه، برخی از عصبانیتی که مطرح شد چه بسا ارتباطی با تاریخ اعدام صدام (مصادف بودن آن با عید قربان) ندارد.  بلکه اگر نگاهی عمیق تر داشته باشیم می بینیم که ممکن است علت اصلی این خشم کلی بخاطر کنار گذاشتن صدام وبخطر انداختن نظم و تنظیمات سیاسی سنتی بوده است. این نظم سیاسی سنتی، مورد علاقه حاکمان غیر دموکراتیک منطقه است که هیچگاه در برابر آمریکا ایستادگی نکرده و در نتیجه باعث ناتوانی جمعی و عصبانیت مردم کشورشان می شوند.  درپاسخ به آن فرآیند، ودرنبود ابزارسالم دموکراتیک برای ابراز نارضایتی از اوضاع منطقه، اقلیتی بطوربیمارگونه در ذهنیت خود به قلدرها، جنایتکار بعثی و جزم اندیشانی چون اوسامه متوسل شده و آنها را ناجی  شرف ملی از دست رفته خود تصور می کنند. ازطرفی، روند جدید به قدرت رسیدن حزب الله، حماس و دولت شیعه عراق از طریق انتخابات دموکراتیک، باعث نگرانی بعضی از حاکمان منطقه شده است.

در مورد روز عید قربان نیز سوء تفاهم هایی بوجود آمده است.  در قوانین اسلامی یا کتب فقهی هیچ موردی وجود ندراد که در آن اجرای حکم مجازات و اعدام مجرمان و قاتلان محکوم شده در روز عید قربان ممنوع باشد. علمای سنی و شیعی هر دو به این مساله واقف هستند. مورد ی که وجود دارد این است که آیا صدام بخاطر جنایت علیه بشریت گنه کار بوده است یا خیر.  کاملا مشخص است که این دادگاه تا اندازه ای تحت نفوذ مقامات اشغالگر آمریکایی بوده است. به همین خاطر در این دادگاه به این مساله رسیدگی نشد که چگونه صدام از طریق رابط های خود در سازمان سیا و سفارت آمریکا در بغداد در سال 1964 در حزب بعث به قدرت رسید و پس از آن جناح چپ حزب بعث را نابود کرد.

در همان روز عید، چهار بمب در عراق منفجر شد که بسیاری از شیعیان عراق را در شهرهای کوفه و کاظمین به قتل رساند. آیا هیچ گونه محکومیتی توسط روحانیون و رهبران فرقه ای طرف مقابل صورت گرفت؟  بهتر است در مورد عید یا محکومیت ها به صورت گزینه ای عمل نکنیم.

این واقعا تاسف آور است که اعدام صدام اندکی از کنترل خارج شد.  ولی اساسا برگزاری مجازات صدام  توسط سیستم قضایی داخل عراق بگونه ای طراحی شده بود که به صورت انسانی برگزار شود. البته بدون شک حکم اعدام صدام بسیار انسانی تر از اجرای حکم قربانیان صدام اجرا شد. صدام و دستگاه فاشیستی وی در حزب بعث قربانیان او را با شکنجه به قتل می رساندند. به عنوان مثال آنها پیش از آنکه آیت الله محمد باقر صدر را به قتل برسانند میخ بر سر او فرو کرده بودند. پس از آن نیز تعداد زیادی از خانواده وی به قتل رسیدند. خواهر او بنت الهدی صدر که شخصی روشنفکر و شاعر بوده است پس از شکنجه شدن و چهار ماه زندانی به قتل رسید. صدام به صورتی معین سیاست ریشه کنی خانوادگی را دنبال می کرد. از خانواده حکیم نیز تعداد اندکی باقی مانده اند. حدود 65 تن از اعضای این خانواده به قتل رسیده اند. سید محمد تقی خوئی پسر آیت الله خوئی نیز از این قائله مستثنی نبوده و او نیز به قتل رسید. تمامی اعضای خاندان بحرالعلوم نیز توسط حکومت صدام به قتل رسیدند و تنها یکی از پسران وی توانست از مرگ فرار کند. این مثال های بخصوص ارائه شده است تا سابقه ای عینی از قربانیان صدام ارائه گردد. البته نباید آن دسته از قربانیان ناشناسی که در گورهای دسته جمعی صدام حسین کشف شده اند را نیز فراموش کرد.

در برخی مناطق اینگونه عنوان شده بود که اعدام صدام باعث ایجاد خشم و تضعیف مصالحه در عراق خواهد شد. باتوجه به درگیری های فرقه ای در عراق، طرح آشتی بین اقوام مختلفت یکی از مهم ترین مسائل و اهداف است. رهبران شیعه و سنی بایستی با یکدیگر وارد دیالوگ و مذاکره شوند تا بتوانند از تشدید درگیری بین شیعه و سنی جلوگیری کنند. با هدف سلطه جویی در منطقه، در حال حاضر نیروهایی خارجی به این مشکل دامن می زنند. آن دسته از بمب گذاران انتحاری که دائما زنان و کودکان را در بازارها، مساجد و اکنون دانشگاه هدف قرار می دهند، بهرحال همه تلاش خود را پیش از اعدام صدام در 30 دسامبر به کار گرفته بودند.  طرح آشتی ملی نمی تواند تنها از یک سو دنبال شود. این مساله تنها در صورتی قابل دست یابی است که دو طرف همدیگر را به رسمیت بشناسند و به هم احترام بگذارند. صدور بیانیه های ضد شیعی توسط روحانیون سنی و وهابی و عریضه هایی که در آن شیعیان را افرادی مرتد معرفی می کنند اصلا کمک نمی کند. حدود چهار هفته یش 35 مفتی وهابی یک عریضه اینچنینی را امضاء کرده بودند.

سناتور آمریکایی  "جوسف بایدن" (Joseph Biden) همواره می گوید بخش بیشتری از درآمدهای نفتی باید تقسیم شود. این درحالی است که بمب گذاران انتحاری که دارای تفکراتی مذهبی-روانی  بوده و غیرنظامیان را در اماکن عمومی هدف قرار می دهند تحت تاثیریک نگرش جزم اندیش افراطی هستند که دیگران را به صورت ساختاری و بنیادی تحمل نمی کنند.  یک فرهنگ  تساهل و تسامح راه چاره این معضل می باشد وگرنه به نظر نمی رسد که " تکفیری ها" بخاطرپول نفت انعطافی بخرج بدهند. این مساله، دست یابی به آشتی ملی را دشوار می سازد. طی سال های گذشته "ابن باز" عالی مقام ترین مفتی وهابی در عربستان فتواهای ضد شیعی بسیار زیادی را صادر کرده است که آنها را مرتد خوانده است. اگر کسی واقعا در مورد مصالحه جدی است بررسی جدی این موضع ها کمک کننده خواهد بود. یکی از الزامات طرح آشتی ملی این است که شیعیان به عنوان شهروندان این کشورها به رسمیت شناخته شوند و از تمامی حقوق خود برخوردار باشند و مورد سرکوب قرار نگیرند.

در دوران حکومت عثمانی، بریتانیا و بعثی ها، شیعیان عراق مورد سرکوب قرار گرفته و اجازه مشارکت در روند سیاسی را نداشتند. این درحالی است که اصلا درست نیست اکثریت یک جمعیت را بی قدرت نگاه داریم.

در حال حاضر شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می دهند حق دارند به صورت سیاسی سازمان دهی شوند و درحوزه عمومی نیز شرکت داشته باشند. اکثر ناظران نیز ممکن است با این مساله موافق باشند که اگر آنها در مدتی طولانی مورد هدف قرار گیرند حق دارند از خود دفاع کنند. بهتر است این را فراموش نکنیم که بیش از دو سال جامعه شیعیان از انجام حملات تلافی جویانه خودداری می کرد. این درحالی بود که بازارها، مساجد و دیگر اماکن عمومی آنها مورد بمب گذاری قرار می گرفت.  نفوذ آیت الله العظمی علی سیستانی نیز یکی از دلایل این خودداری ها بوده است. لذا اگر دیگر رهبران مذهبی سنی و دیگر فرقه ها نیز چنین اقداماتی را انجام دهند بسیار کمک کننده خواهد بود.

البته همه اعراب سنی نسبت به اعدام صدام دیدگاه مشابهی ندارند. بخصوص که قربانیان صدام شامل سنی ها، شیعیان، کمونیست ها و دموکرات های سکولار نیز بوده اند. هزاران کردی که توسط رژیم صدام مورد حمله شیمیایی قرار گرفتند اکثرا سنی بودند. هرچند ممکن است مجازات صدام در اردن عصبانیت هایی بوجود آورده باشد، ولی این خشم ظاهرا بیشتر بخاطر تصویر بزرگ تر "مخمصه اعراب" و جریانات جدید در خاورمیانه است.  صدام و اعدام او تنها وسیله قابل لمس برای ابراز عصبانیت های تحتانی است که البته گذرا خواهد بود. بطورکل این خشم طی 30 تا 35 سال گذشته بوجود آمده است که جمعیت کشورهایی همچون عربستان، اردن و مصر شاهد آن هستند که دولت آنها چاپلوسی آمریکا را می کند ولی در عین حال آنها از حقوق دمکراتیک خود محروم هستند و از یک سیاست عادلانه آمریکایی نیز در منطقه برخوردار نیستند.  بسیاری، بخاطر نومیدی به دنبال یک "فرد قدرتمند" هستند تا به کمک آنها بیاید. صدام از آزادی اعراب صحبت کرده بود. ولی در برخی زمان ها او به عنوان سلاح آمریکا عمل می کرد و در زمان های دیگر به عنوان یک حربه حکومت های سنتی منطقه عمل می کرد که از تغییرات و اصلاحات می ترسند. ولی او به اندازه ای مردم خود را مورد خشونت و تحقیر قرار می داد که گاها از آن به عنوان خیانت علیه هدف ملی اعراب یاد می شود. حکومت فاسد و پلیسی صدام در حقیقت باعث شرمساری نهضت فلسطینیان و جنبش عدم متعهدها در سطح جهانی شده بود. آنچه صدام با آرمان ناسیونالیستی اعراب انجام داد بسیار بدتر از کاری بود که Ceausescu چاوشسکو در قبال سوسیالیسم انجام داد. از نظر تاریخی، واژه “Caudillo” در آمریکایی لاتین به حاکمی مستبد و قدرتمند گفته می شود. این درحالی است که صدام و پینوشه در گرایش های کاملا خشونت آمیز خود حتی مرزهای احترام و شرف Caudillismo را نیز نقض کردند.

به نظر میرسد که فیلم اعدام صدام با این هدف به نمایش درآمد تا در حقیقت پایانی بر کیش شخصیت صدام، و از بین بردن گذشته ای تاریک باشد تا بتواند فضای جدیدی را برای آینده بوجود آورد. در عین حال ما باید تلاش کنیم تا به مجازات اعدام در همه جا از جمله عراق پایان دهیم. طی دو سال گذشته صدام فراموش شده بود و کاملا از موضوعات خارج شده بود. تا پایان ماه فوریه نیز او بار دیگر فراموش خواهد شد و در پشت چالش های دشواری که پیش رو داریم قرار خواهد گرفت.  "فرد رید" (Fred Reed) که یک ژورنالیست کانادایی است در مورد ابزار سازی درگیری شیعه و سنی توسط کسانی همچون آمریکا و اسراییل که می خواهند کنترل منطقه را به دست گیرند اظهار نظر کرده است و این یکی از همان چالش ها است.

 ولیرضا نصر نیز در کتاب خود تحت عنوان "احیای شیعه" به بخشی از تاریخ سیاست های انگلیس در هند و استفاده ابزاری آمریکا از سنی های بنیاد گرا برای تضعیف انقلاب ایران در دهه 1980 اشاره کرده است.

"اسلاووج ژیژک" (Slavoj Zizek) از روشنفکران اروپا نیز در مقاله ای انتقادی که در 5 ژانویه 2007 در روزنامه نیویورک تایمز منتشر کرده بود نوشت: "چرا حرف زیادی در مورد تحویل دادن صدام حسین یا "مانوئل نوریگا" (Manuel Noriega) به دادگاه بین المللی لاهه زده نشد؟  چرا تنها دادگاهی که علیه نوریگا برگزار شد فقط در مورد قاچاق مواد مخدر بود، و نه  قتل هایی که او به عنوان یک دیکتاتور انجام داده بود؟ آیا بخاطر این نبود که او روابط گذشته خود با سازمان سیا را افشا می کرد؟"  ژیژک در ادامه گفته بود "به همین صورت، دستگاه صدام حسین نیز یک حکومت منفور استبدادی بود که جنایات زیادی را بخصوص علیه مردم خود مرتکب شده بود. ولی به این مساله که یک حقیقت بسیار کلیدی است باید توجه کرد که وقتی نمایندگان آمریکا و قضات عراقی به بررسی رفتارهای شیطانی صدام می پرداختند، آن ها بدون شک یکی از بزرگترین جنایات صدام از نظر تلفات انسانی و نقض عدالت بین المللی که تهاجم به ایران بود را حذف کردند. چرا؟ بخاطر اینکه آمریکا و اکثر کشورهای خارجی در آن زمان به عراق کمک می کردند."

"مومیا ابوجمال" (Mumia Abu-Jamal) که یک فعال سیاه پوست سیاسی آمریکایی است در تفسیر رادیویی خود به این مساله پرداخته است و این سئوال را مطرح می کند که اگر صدام بخاطر جنایت علیه بشریت گناهکار است پس آن غربی هایی که به او ابزار جنگی می دادند، چه هستند. پس آنهایی که به او کمک نموده و او را تشویق کردند چه هستند؟ به گفته وی اگر صدام بخاطر نقض حقوق بشر در سال 1982 محاکمه شد، پس چرا آمریکا دو سال بعد، در 1984 با عراق قرارداد دیپلماتیک امضا کرد؟  ابوجمال در ادامه تفسیر خود تصریح کرد که آمریکا، قطعنامه سال 1986 شورای امنیت سازمان ملل متحد را که سعی داشت عراق را بخاطر استفاده از گاز خردل علیه ایرانیان محکوم کند، وتو کرد.

 سایت ایران قلم از انتشار مطالب و مقالاتی که در آن کلمات توهین آمیز استفاده شده، معذور است

مسئولیت مطالب درج شده بر عهده نویسندگان آن می باشد